„ŚCIEŻKI DZIEDZICTWA – HERITAGE TRAILS” – cykl spacerów edukacyjnych, popularyzujących dziedzictwo kulturowe w otoczeniu wieży książęcej w Siedlęcinie, wraz z wydarzeniami towarzyszącymi
Nadrzędnym celem realizowanego w 2016 roku projektu pn. „Ścieżki dziedzictwa – Heritage Trails” – cykl spacerów edukacyjnych, popularyzujących dziedzictwo kulturowe w otoczeniu wieży książęcej w Siedlęcinie, wraz z wydarzeniami towarzyszącymi, było przybliżenie historii i upowszechnienie wiedzy o wieży książęcej w Siedlęcinie (obiekcie wpisanym do rejestru zabytków) oraz innych zabytkach w otoczeniu (ze szczególnym uwzględnieniem obiektów rejestrowych położonych na Szlaku Zamków Piastowskich). Ważnym celem było też pobudzenie świadomej ochrony zabytków i odpowiedzialności za dziedzictwo lokalne (w tym archeologiczne), często nawet nie wpisane do gminnej ewidencji zabytków.
Za organizację i przeprowadzenie projektu odpowiedzialny był wnioskodawca – Stowarzyszenie “Wieża książęca w Siedlęcinie”. Partnerami były lokalne samorządy na szczeblu gminnym (Jeżów Sudecki, Wleń) i powiatowym (Jelenia Góra) oraz właściciel obiektu: Fundacja “Zamek Chudów”. Współorganizatorem była lokalna instytucja kultury (Ośrodek Kultury, Sportu i Turystyki we Wleniu – miejsce ekspozycji zabytków archeologicznych z zamku we Wleniu). Realizacja spacerów ścieżkami dziedzictwa odbywała się przy współpracy z przewodnikami z „Gildii Przewodników Sudeckich” (którzy traktowali je także jako element samokształcenia do dalszego przekazywania turystom i lokalnym społecznościom) oraz przy udziale przedstawicieli zagranicznych organizacji pozarządowych, zajmujących się ochroną dziedzictwa kulturowego – REMPART (francuska organizacja organizująca obozy dla wolontariuszy) oraz Zachranme hrady (słowacka organizacja działająca na rzecz ochrony i zabezpieczenia lokalnego dziedzictwa na Słowacji). Nadzór merytoryczny nad projektem sprawowali archeolodzy i historycy – pracownicy Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Wrocławskiego i Politechniki Wrocławskiej.
Wieża książęca w Siedlęcinie jest jednym z najważniejszych zabytków średniowiecznych na Dolnym Śląsku, ze względu na bogatą historię stanowi doskonałe miejsce do prowadzenia działań popularyzatorskich i edukacyjnych poruszających problem ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym. Zidentyfikowanym i bardzo wyraźnym problemem jest bez wątpienia wciąż zbyt niski stan wiedzy lokalnej społeczności na temat dużej wartości historycznej tego obiektu. Zrodziła się zatem potrzeba przeprowadzenia przez Stowarzyszenie działań, które przy angażowaniu lokalnej społeczności mogłyby pełnić funkcję edukacyjną i popularyzacyjną, mającą na celu ukazanie niezwykłych walorów historycznych i kulturowych tak samej wieży, jak i całego regionu (obszaru życia i funkcjonowania tej społeczności). Założono, że aktywne uczestnictwo w spacerach ścieżkami dziedzictwa będzie formą aktywizacji mieszkańców do dalszych działań w zakresie dbałości i odpowiedzialności za lokalne dziedzictwo kulturowe.
Kolejnym z założeń było przygotowanie pewnych działań edukacyjnych dla lokalnych władz samorządowych (gminy Jeżów Sudecki, na terenie której usytuowany jest Siedlęcin, miasta i gminy Wleń) pod kątem szeroko pojętego zarządzania dziedzictwem kulturowym w gminach – w tym zwłaszcza podjęcia próby włączania w opiekę nad dziedzictwem lokalnej społeczności (jeden z głównych celów projektu).
W ramach projektu „Ścieżki dziedzictwa – Heritage Trails” – cykl spacerów edukacyjnych, popularyzujących dziedzictwo kulturowe w otoczeniu wieży książęcej w Siedlęcinie, wraz z wydarzeniami towarzyszącymi Stowarzyszenie przygotowało i zrealizowało w 2016 roku, w terminach: 18 czerwca, 20 sierpnia i 24 września, trzy spacery ścieżkami dziedzictwa pn.: Szlakiem nadbobrzańskich wież (I), Szlakiem dawnego górnictwa srebra i złota (II) oraz Szlakiem tajemniczego zduna (III). Uzyskano na nie dofinansowanie z kilku źródeł – ze środków Miasta Jelenia Góra (I), w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wolontariat dla dziedzictwa (II) oraz ze środków Muzeum Historii Polski w ramach programu Patriotyzm Jutra (III).
W 2017 roku zrealizowano kolejne dwa spacery nowymi ścieżkami dziedzictwa: Szlakiem zapomnianych średniowiecznych zamków Jeleniej Góry (IV) oraz Szlakiem lokalnego dziedzictwa do Zamczyska nad Borowym Jarem (V). Uzyskano na nie dofinansowanie ze środków miasta Jelenia Góra (IV) oraz w ramach programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa – Wolontariat dla dziedzictwa (V).
Każdemu ze spacerów tematycznych towarzyszył motyw przewodni, podkreślany w trakcie przejścia i nadający unikalny charakter każdej ze ścieżek – odpowiednio: zabytkowe wieże i pozostałości strażnic wzdłuż Bobru (I); średniowieczne kamienie górnicze, ślady średniowiecznych kamieniołomów (II); ruiny zamków i inne stanowiska archeologiczne, na których odkryto średniowieczne i nowożytne kafle piecowe (III); średniowieczne grodziska i zamczyska broniące dawniej dostępu do Jeleniej Góry (IV); relikty mało znanego średniowiecznego zamku w granicach Siedlęcina (V). Miejscem startu lub/i finału spacerów była zawsze wieża w Siedlęcinie, gdzie realizowano główne wydarzenia towarzyszące spacerowi – wystawy archeologiczne, oprowadzania, prelekcje, koncerty. Duże znaczenie miało również zaangażowanie społeczności w bezpośrednie działania towarzyszące spacerom ścieżkami dziedzictwa (animowane gry terenowe), dzięki którym możliwe było zbudowanie więzi mieszkańców z lokalnym (praktycznie im nieznanym) dziedzictwem oraz pobudzanie i wzmacnianie odpowiedzialności za nie.
Podstawową grupą adresatów byli mieszkańcy gminy Jeżów Sudecki, miasta i gminy Wleń oraz miasta Jelenia Góra, ale także przebywający na tych terenach turyści, którzy przez udział w wydarzeniu lub samodzielny spacer (według wytycznych zawartych w wydanych i udostępnionych folderach) zainteresowali się dziedzictwem kulturowym Siedlęcina i okolic. Działania dały możliwość udziału w wydarzeniu wszystkim bez względu na wiek, status społeczny czy sytuację materialną, a doświadczenie prowadzących spacery inauguracyjne pozwoliło na dostosowanie ich formuły do potrzeb i możliwości uczestników. Różnorodność wydarzeń skierowanych do dzieci, młodzieży, dorosłych i seniorów, którzy dzięki niej mogli wybrać najbardziej interesującą dla siebie formę przekazu, pozwoliła na głębsze zainteresowanie prezentowaną tematyką.
W dążeniu do zakładanych celów wykorzystano następujące metody edukacyjne angażujące różne grupy wiekowe: a) praktyczną (nauka przez działanie) – współorganizowanie wydarzeń towarzyszących, udział w warsztatach (np. wykonywania kafli piecowych), pokazy i symulacje – wystawy oraz modele i wizualizacje omawianych obiektów (rekonstrukcje 3D zabytków); b) waloryzacyjną (nauka poprzez przeżywanie) – udział w tematycznych spacerach ścieżkami dziedzictwa (wraz z ich przejściem), aktywne uczestnictwo w animowanych grach terenowych i koncertach; c) asymilacyjną (nauka przez przyswajanie – oprowadzania tematyczne po wieży, wykłady i prelekcje w zabytkowym obiekcie, upowszechniające i popularyzujące wiedzę o zabytku, pogadanki i dyskusje na temat ochrony i dbałości o lokalne dziedzictwo przez lokalne społeczności odbywające się zarówno w obiekcie wpisanym do rejestru zabytków, jak i podczas podczas spacerów ścieżkami dziedzictwa.
W ramach każdego ze spacerów wydane zostały wspomniane wyżej informacyjne foldery tematyczne opisujące przebieg trasy spaceru (z mapkami) oraz historię znajdujących się na szlaku obiektów zabytkowych. Wszystkie foldery są obecnie dystrybuowane w punktach informacji turystycznej w Siedlęcinie, Jeżowie Sudeckim, Jeleniej Górze i we Wleniu. Są więc ciekawą propozycją dla turystów indywidualnych odwiedzających wieżę książęcą w Siedlęcinie. Dzięki ich wykorzystaniu możliwy jest rozwój miejscowej turystyki, a co za tym idzie upowszechniania wiedzy o lokalnym dziedzictwie, ale także przybliżanie wiedzy o rzadko odwiedzanych, ale niezwykle ciekawych obiektach tzw. „małego” i „dużego” dziedzictwa, które na co dzień nie leżą w kręgu zainteresowań miejscowych przewodników.
Zakładane cele zostały osiągnięte. Wynikiem przeprowadzonego projektu jest zwiększenie świadomości lokalnej (ale nie tylko) społeczności na temat walorów miejsca, w którym zamieszkują i możliwości ich wykorzystania w ramach własnych inicjatyw kulturalnych i turystycznych. Stworzyło to także możliwość dotarcia do mieszkańców i przekazania im najnowszej wiedzy na temat tak jednego z najważniejszych średniowiecznych zabytków – XIV-wiecznej wieży książęcej w Siedlęcinie, jak i wielu przydrożnych zabytków, z istnienia których nie zdawali sobie sprawy.
W efekcie projektu zrealizowano w 2016 roku 3 animowane spacery ścieżkami lokalnego dziedzictwa, 2 wystawy archeologiczne (w Siedlęcinie i Wleniu), 2 wystawy tablicowe, 2 koncerty muzyki dawnej, spektakl teatralny, warsztaty produkcji kafli piecowych, 2 wizualizacje trójwymiarowe zabytków (wszędzie, gdzie było to możliwe, elementy w powstawanie tych elementów angażowana była społeczność lokalna). W 2017 roku zrealizowano kolejne 2 animowane spacery i dwie wystawy planszowe w siedlęcińskiej wieży.
Wiedza o zapotrzebowaniu i zainteresowaniu takimi formami wynikała z doświadczenia osób zaangażowanych w przygotowanie projektu – historyków, archeologów, przewodników (prywatnie i zawodowo związanych z tematyką ochrony dziedzictwa i turystyki) i animatorów lokalnych społeczności.
Planowana jest kontynuacja projektu Heritage Trails / Ścieżki dziedzictwa w kolejnych latach.